De recente ongelukken op onbewaakte spoorwegovergangen staan nog op ons netvlies gebrand: op 18 november 2016 botste een trein tegen een melkwagen in Winsum. De trein ontspoorde daarbij, de melkauto werd vernield en er ontstond grote materiële schade aan zowel de trein als de melkwagen. Drie maanden later reed een automobiliste op een onbewaakte spoorwegovergang in Harlingen tegen een trein (foto boven) en niet veel later kwamen op dezelfde overweg een vader en een zoontje om het leven toen ze in botsing kwamen met een langsrazende trein. Het heeft de discussie rondom onbewaakte spoorwegovergangen flink doen oplaaien. Wat wil en doet ProRail, hoe scoort Nederland internationaal gezien en hoe worden onbewaakte spoorwegovergangen in andere landen aangepakt?
Door: Jeffry Frikken
ProRail heeft na de genoemde ongelukken (na)bij Winsum en Harlingen meerdere malen aangegeven alle openbare onbewaakte spoorwegovergangen te willen sluiten, althans de openbare. Het gaan dan níét om particuliere overwegen, die bijvoorbeeld verschillende weilanden van een boer met elkaar verbinden of toegang geven tot een boerenerf, zoals bij boer Hendrik Sijtsma in Harlingen. Het opheffen van overwegen gaat echter niet zo gemakkelijk als het lijkt: er zijn vaak tegenstrijdige belangen, en bewoners, maatschappelijke organisaties en gemeenten willen niet altijd meewerken aan het saneren van een onbewaakte spoorwegovergang. Daar komt bij dat als partijen akkoord gaan met het opheffen dan wel beveiligen van de overweg, ze de portemonnee moeten trekken: volgens ProRail-directeur Pier Eringa kost het beveiligen van een overweg ongeveer € 800.000,-.
Overwegveiligheid
In het ‘Jaarverslag spoorveiligheid 2015’ van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) wordt gezegd dat de vergelijking van Nederland met Europa een overwegend positief beeld overlevert. Gemiddeld komen in Europa per miljoen gereden treinkilometer 0,28 personen om. In Nederland zijn dat 0,12 personen, waarmee ons land tot de vijf best presterende lidstaten behoort. Daarbij moet aangetekend worden dat uit onderzoek van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) blijkt dat er in Nederland relatief veel overwegen zijn en dat er verhoudingsgewijs veel slachtoffers vallen. In het Verenigd Koninkrijk en Ierland is het aantal overwegdoden per miljoen treinkilometer het laagst van alle EU-landen, terwijl het percentage onbewaakte spoorwegovergangen daar aanzienlijk groter is. Het valt op dat onder andere het Verenigd Koninkrijk en Duitsland ten aanzien van overwegveiligheid duidelijk beter scoren dan Nederland. Verder blijkt uit datzelfde onderzoek van de Onderzoeksraad dat de meeste ongelukken in Nederland gebeuren op lokale spoorlijnen, waar twee keer zoveel onbewaakte spoorwegovergangen voorkomen als op hoofdspoorlijnen: gemiddeld twee tot drie keer meer. In het onderzoek wordt benadrukt dat de oplossing niet per se het opheffen van de overwegen is.
In onderstaande infographic is een vergelijking gemaakt tussen Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk met betrekking op cijfers over het aantal en het percentage (niet-)actief beveiligde spoorwegovergangen, het aantal dodelijke slachtoffers, de lengte van het spoornetwerk en de gemiddelde afstand tussen overwegen.
.
In onderstaande infographic zijn cijfers van de verschillende spoorlijnsoorten in Nederland te zien, onder andere cijfers over het aantal en percentage (onbeveiligde) overwegen, het aandeel treinkilometers, het aantal overwegpassages en de gemiddelde afstand tussen overwegen.
Er zijn vaak tegenstrijdige belangen
Te duur
Als alternatief voor opheffen of beveiligen van overwegen vanwege de hoge kosten, heeft ProRail vorig jaar een oproep gedaan aan bedrijven om te komen met goede slimme ideeën om onbewaakte overgangen beter te beveiligen of beter herkenbaar te maken voor gebruikers. Van de 62 ingezonden ideeën, werden er zeven daadwerkelijk getest. Deze ideeën moeten mensen duidelijk maken dat ze een onbewaakte overweg naderen, door bijvoorbeeld speciale mobiele apps of borden. ProRail werkte deze ideeën afgelopen jaar uit om te testen of ze ingezet kunnen worden bij de onbewaakte (openbare en particuliere) spoorwegovergangen. Alle overwegen beveiligen of saneren is namelijk geen optie omdat dat simpelweg te duur is.
In Nederland vallen verhoudingsgewijs veel slachtoffers
Daadwerkelijk goedkoper?
Al snel bleek dat de ideeën geen soelaas bieden, zo blijkt uit artikelen in de Leeuwarder Courant en de Volkskrant. De borden zijn onduidelijk en niet goed zichtbaar in het donker en mobiele apps zijn afleidend. Daarnaast zou het volgens een overwegspecialist van ProRail zeer de vraag zijn of de oplossingen op de lange termijn zouden werken. Hij vermoedt dat de reactie vervlakt als mensen iedere dag langs het bord rijden. Verkeersdeskundige Max van Kelegom herkent deze reactie. “Mensen raken eraan gewend en letten er dan niet meer op.” Andere oplossingen, zoals een rooster, werden door mensen ervaren als veerooster en werden niet in verband gebracht met een overweg. Drie innovaties waren gericht op een goedkopere manier van detectie van de trein. Het invoeren ervan is relatief snel mogelijk, maar het kost jaren om een dergelijk systeem te testen en goedgekeurd te krijgen. Ook is dan de vraag of het systeem wel echt goedkoper uitvalt dan het opheffen of beveiligen van een overweg. Vooralsnog is de meest hoopgevende innovatie een sensor die tekst-, licht- en geluidssignalen afgeeft en daarmee automobilisten erop attent maakt dat ze een onbewaakte spoorwegovergang naderen.
Een van de innovaties probeerde menselijk gedrag te beïnvloeden door verdikkingen op de weg te plaatsen, die bestuurders voelen als ze eroverheen rijden.
Een andere innovatie wilde verkeersdeelnemers attent maken op onbewaakte overwegen middels extra signalering.
“Mensen raken eraan gewend en letten er dan niet meer op”
Bezwaren
In Zwitserland is de afgelopen jaren veel gebeurd als het gaat over onbewaakte spoorwegovergangen. Veel daarvan zijn namelijk in de afgelopen jaren gesaneerd. Op de baanvakken van de grootste spoorwegmaatschappij van het land, de SBB (Schweizerische Bundesbahnen), bevinden zich geen onbewaakte spoorwegovergangen meer. De laatste tien onbewaakte overwegen werden in de tweede helft van 2014 opgeheven. Het saneren begon echter tien jaar eerder al, en het probleem van de onbewaakte spoorwegovergangen werd in de jaren ’90 van de vorige eeuw al geïdentificeerd. Toen zijn de tweehonderd gevaarlijkste overwegen in kaart gebracht, die als eerste opgeruimd werden. Daarna zijn er vanaf 2004 ongeveer 550 spoorwegovergangen gesaneerd. Overigens is Zwitserland (nog) niet geheel vrij van onbewaakte spoorwegovergangen: andere spoorwegmaatschappijen lukte het niet om alle onbewaakte overwegen op te heffen, onder andere door bezwaren.
Een onbewaakte spoorwegovergang in Zwitserland.
Het kost jaren om een dergelijk systeem te testen
Druk zetten
Waarom lukt het Zwitserland om veel onbewaakte overwegen op te heffen, en gebeurt dat in Nederland nauwelijks? Dat komt omdat de Zwitserse politiek flink druk zet op de spoorwegmaatschappijen om onbewaakte overwegen op te heffen. Als de politiek goedkeuring geeft voor het saneren van een overweg, moet deze binnen een jaar daadwerkelijk gesaneerd zijn. De politiek in Nederland brandt haar vingers daar liever niet aan, omdat het opheffen van overwegen hoge kosten met zich meebrengt waar ook de politiek deels voor opdraait. Dat bleek ook in Zwitserland: het opheffen van de spoorwegovergangen bleek twee keer duurder dan van tevoren was begroot.
De Zwitserse politiek zet flink druk op de spoorwegmaatschappijen
Hoogste prijs
Het opheffen van onbewaakte spoorwegovergangen kost veel tijd, zo blijkt uit de duur van het opheffen van honderden onbewaakte spoorwegovergangen in Zwitserland. Ondanks de vergelijkbare situatie in Nederland stelt Pier Eringa dat binnen een paar jaar alle onbewaakte overwegen “aangepakt” of opgeheven moeten zijn. In Nederland bevinden zich ongeveer vierhonderd onbewaakte spoorwegovergangen. Vooralsnog behoren ongeveer honderd openbare daarvan tot het programma van opheffen van ProRail. Het opheffen van deze en de particuliere overwegen kan zomaar jaren in beslag nemen door tegengestelde belangen en ook omdat geen van de betrokken partijen de hoogste prijs wil betalen.
Leave a Reply