“Mensen beseffen niet dat ze een overweg passeren”

Al meer dan 150 jaar liggen de spoorlijn tussen Leeuwarden en Harlingen en de boerderij van Hendrik Sijtsma even buiten Harlingen naast elkaar. De boerderij kan bereikt worden via een weg waarin een onbewaakte spoorwegovergang ligt (foto boven). Over het algemeen zorgde dat niet voor grote problemen, maar de laatste jaren nam het aantal ongelukken en bijna-ongelukken toe en binnenkort is de overweg verleden tijd: hij wordt nog deze zomer gesaneerd. Hoe kijkt boer Hendrik Sijtsma uit Harlingen naar ‘zijn’ overweg, de (bijna-)ongelukken die plaatsvonden en het opheffen van de overweg?

Door: Jeffry Frikken

De boerderij van Hendrik Sijtsma staat al meer dan tweehonderd jaar op de plek waar hij nu staat, aan de oostkant van Harlingen. Een kleine vijftig jaar later is de spoorlijn aangelegd tussen Harlingen en Leeuwarden en toen kwam er een onbewaakte spoorwegovergang in de weg die de toenmalige bewoners toegang gaf tot hun erf en boerderij. Boer Sijtsma, die samen met zijn gezin op dit moment bewoner is van de boerderij naast het spoor, weet niet anders dan dat de overweg er was. “Mijn familie zit hier sinds 1958 en er werd altijd gezegd ‘Tink om ‘e trein’ [Denk om de trein, red.], goed uitkijken! Dat zit er gewoon ingebakken”, klinkt de uitleg van Sijtsma. Vroeger werd er volgens de boer heel anders omgegaan met het spoor. “Mijn vader en mijn oom boerden samen op de boerderij en wij als kinderen speelden altijd op het spoor. We fietsten zelfs naast het spoor als we naar school gingen. Dat is nu natuurlijk al lang niet meer zo, en we weten ook heus dat de overweg gevaarlijk is. Voor ons is het een automatisme om uit te kijken als je de overweg passeert, maar voor onze gasten niet, merkte ik. Sommigen zeggen weleens: ‘Ik ben er een keer overheen gereden en ik keek niet eens’.” Het gevaar zit er volgens Sijtsma in dat automobilisten op de weg op elkaar kunnen reageren als een van hen een foute beslissing neemt, maar een machinist kan dat niet. “De trein vliegt door en het enige dat de machinist kan doen is toeteren en proberen te remmen. Hij kan niks herstellen.”

“Tink om ‘e trein, goed uitkijken!”

Mist
De overweg was sinds de aanleg van de spoorlijn altijd een onbewaakte overweg. Er gebeurden weinig ongelukken, zo herinnert Sijtsma zich. “In mijn jeugd is er eens een ongeluk gebeurd en zo’n achttien jaar geleden is een vrouw met haar brommer tegen de trein gereden. Ze was behoorlijk gewond, maar het is goed afgelopen met haar.” In de periode daarna, rond 2005, zijn er lampen geplaatst bij de overweg. Het gezin Sijtsma was daar zeer content mee. “Met mist was het een ramp. Als de melkauto kwam, bleef de chauffeur net zo lang voor de overweg staan totdat er een trein gepasseerd was, om daarna veilig te kunnen oversteken. Daar hadden we vanaf toen geen last meer van, want er stonden lampen.”

In onderstaande video is de onbewaakte spoorwegovergang in de Oude Trekweg te zien. Aan het knipperende licht is te zien of de overweg gepasseerd kan worden (wit) of dat er een trein in aantocht is (rood).

In onderstaande infographic is te zien hoe de situatie is op het erf van Sijtsma betreffende de onbewaakte spoorwegovergang. Aangegeven zijn onder andere de spoorlijn, de boerderij en stallen en de overweg. Door te klikken op de icoontjes, kunnen de informatie, foto’s en video’s die verwerkt zijn in de infographic geraadpleegd worden. Door softwarebeperkingen kunnen de foto’s in de infographic niet in de originele, hoge resolutie worden weergegeven.

“De trein vliegt door. De machinist kan niks herstellen”

Geen besef
Voor Sijtsma en zijn gezin waren de lampen een veilige situatie, maar de boer merkte dat het in de laatste zeven, acht jaar soms maar net goed ging als mensen de overweg overstaken. “Ik zag weleens mensen van ons erf afgaan en dan dacht ik: die hebben helemaal niet uitgekeken, ze beseffen niet dat ze een overweg passeren.” Sijtsma vermoedt dat dat komt doordat een heleboel gevaarlijke dingen in het verkeer ‘opgelost’ worden: er worden verkeerslichten geplaatst of een kruispunt wordt omgebouwd tot rotonde. “Dertig jaar geleden moest je goed uitkijken als je in de auto reed, maar dat konden we wel afleren denk ik weleens, want alles is geregeld. Als het namelijk gevaarlijk wordt, staat er een stoplicht op rood.” Sijtsma sluit zich aan bij wat hogeschooldocent Verkeersmanagement Ruud Hornman in een ander artikel stelt over de regels in het verkeer en de mentaliteit van mensen. “De overweg zelf is niet veranderd, maar wel de manier waarop wij ermee omgaan en dat maakt het gevaarlijk”, volgens Sijtsma. De boer illustreert dit in onderstaand audiofragment aan de hand van een aantal voorbeelden.

 

“Met mist was het een ramp”

Verzonken
De keren dat het op het erf van Sijtsma bijna fout ging, waren vrijwel allemaal identiek aan elkaar. In onderstaand audiofragment legt Sijtsma uit hoe de bijna-ongelukken gebeurden en wat daaraan voorafging.

“Als het gevaarlijk wordt, staat er een stoplicht op rood”

Liever opheffen dan beveiligen
Naar aanleiding van dit bijna-ongeluk, heeft Sijtsma contact gezocht met ProRail. “Als je met je linkeroog het achterwiel van een fiets de overweg af ziet gaan en met je andere oog de trein ziet, dan denk je: dit moet niet kunnen gebeuren, dit moet anders. Toen heb ik ProRail gebeld. Natuurlijk zeiden ze niet meteen ‘We gaan de overweg opheffen’, maar na het ongeluk op 8 februari kwamen ze wel meteen kijken.” Op die dag kwamen een auto en trein in botsing met elkaar, de bestuurster overleefde de botsing wonderwel. “Toen ProRail kwam kijken, konden we constateren dat de overweg best goed beveiligd was, met lampen en andreaskruisen. Dat kun je niet ontkennen, maar toch gebeurden er ongelukken.” Reden voor Sijtsma om de overweg beter te willen beveiligen. “Maar ik kreeg al snel door dat ProRail liever investeert in opheffen dan in beveiligen”, vertelt Sijtsma. “Ook op een bewaakte spoorwegovergang kan namelijk een incident plaatsvinden.” De gesprekken werden opgestart en offertes werden aangevraagd voor het aanleggen van een weg en het bouwen van een brug om de boerderij van Sijtsma langs de andere kant ontsluiting te bieden.

In onderstaande infographic is te zien hoe de nieuwe situatie zal zijn op en rond het erf van Sijtsma betreffende de nieuwe ontsluitingsweg aan de zuidkant van de boerderij. Aangegeven zijn onder andere de spoorlijn, de toekomstige ontsluitingsweg en de bewaakte spoorwegovergang. Door te klikken op de icoontjes, kunnen de informatie, foto’s en video’s die verwerkt zijn in de infographic geraadpleegd worden. Door softwarebeperkingen kunnen de foto’s in de infographic niet in de originele, hoge resolutie worden weergegeven.

“Hij heeft dat rode licht nooit zien knipperen”

Geen verwachtingspatroon
In het eerder aangehaalde artikel stelt verkeersdeskundige Max van Kelegom dat mensen een bepaald verwachtingspatroon hebben en zich daarop instellen. Daar hebben Sijtsma en zijn gezin nooit aan toegegeven. “Ik kijk niet op mijn horloge om te kijken of er een trein aan kan komen. Ik denk dan ook niet: op dit tijdstip komt er nooit een trein, dus ik hoef niet te stoppen”, aldus Sijtsma. “Zelfs niet als je bedenkt dat de trein vier keer per uur de overweg passeert en dat per keer ongeveer een seconde duurt. Als je het zo bekijkt, is de kans klein dat je de trein tegenkomt, maar zelfs midden in de nacht – na het einde van de dienstregeling – kijk ik nog goed uit, ook al weet ik dat er geen trein meer komt.”

In onderstaande video is een trein te zien die de onbewaakte spoorwegovergang op het erf van Sijtsma passeert. De trein komt uit de richting van Harlingen Haven en rijdt richting Leeuwarden.

 “We wilden al”
Het opheffen van de overweg naast de boerderij van Sijtsma was al in gang gezet, toen op maandagochtend 27 maart een dodelijk ongeluk plaatsvond. ‘s Middags kwam ProRail-baas Pier Eringa bij Sijtsma op bezoek. “Mijn hoofd stond toen niet naar zakelijke dingen. Hij kwam op het erf en zei dat ik me geen zorgen hoefde te maken en dat het opgelost zou worden. Toen was het nog niet rond, maar we hadden elkaar in de ogen aangekeken en de intentie was er.” Vervelend vindt Sijtsma het dat mensen soms commentaar hebben op de overweg en het opheffen ervan. “Mensen roepen ‘Er moeten eerst mensen dood zijn en dan kan de overweg opgeheven worden’, maar zo was het niet. Het heeft misschien wel iets versneld, maar we wilden al. Het was absoluut niet het laatste duwtje en ook zeker niet het eerste.

Ongeluk
Op die bewuste 27 maart kwam een groep kinderen van de buitenschoolse opvang samen met hun begeleiders bij Sijtsma kijken op de boerderij naar de lammetjes, kalfjes en tractors. Na afloop van de excursie werd de eerste auto die van het erf reed op de onbewaakte spoorwegovergang geschept door de trein en zo’n 250 meter meegesleurd. In onderstaand audiofragment legt Sijtsma uit hoe de excursie in z’n werk ging en legt hij uit hoe het ongeluk gebeurde en hoe hij daarmee omgaat. In het fragment is op de achtergrond de langsrazende trein te horen (02:49).

 

Van slag
Na het ongeluk was Sijtsma van slag. “Tuurlijk doet het wat met je. Het eerste uur ben je scherp om de zaak te regelen. Er stonden allemaal kinderen op het erf, die moesten daar weg, maar na die tijd kak je wel in, hoor.” Een aantal uren na het ongeluk heeft Sijtsma met iemand van slachtofferhulp gesproken. Hij werd daar rustig en kalm van. “Toen ik daarna naar huis reed, stonden allemaal journalisten me op te wachten. Ze wilden het liefst horen dat ik zou zeggen dat ik de overgang altijd al weg had willen hebben, maar ProRail niets deed, ik voelde het gewoon. Maar zo zat het absoluut niet.” Sijtsma heeft zijn verhaal verteld, omdat hij dacht dat er anders dingen zouden worden verzonnen, wat hij niet wilde.

“Ze gingen kijken bij de lammetjes, kalfjes en tractors”

Verder na de dood
Na het ongeluk heeft Sijtsma veel lieve reacties ontvangen, wat hartverwarmend was. “Mensen zeiden dat ik er niets aan kon doen, en dat heeft ook nooit iemand zo tegen ons gezegd. Maar wat wij hebben overgehouden aan het ongeluk staat natuurlijk in geen verhouding met wat de nabestaanden meemaken. Het ongeluk gebeurt hier, maar waren die vader en zijn zoon in Amsterdam aangereden en daar overleden, was het even erg voor de nabestaanden geweest. Het is hier gebeurd, en dat is heel vervelend. Ik kan daar zelf goed mee omgaan omdat ik gelovig ben en denk dat iets niet eindigt met de dood. Als je daarin gelooft, is het denk ik makkelijker om met zoiets om te gaan.”

Verleden tijd
Inmiddels zijn de contracten getekend en binnenkort zal de overweg definitief opgeheven worden. “Ik ben er zeer tevreden mee, ik heb er ook zelf op aangestuurd. Ik ben blij dat het komende zomer definitief verleden tijd is met de overweg”, vertelt Sijtsma. Het is allemaal snel gegaan. “Iedereen, ook ProRail, wilde de overweg opheffen en het leek wel alsof iedereen een stapje harder liep om dat te bereiken. Normaal bijvoorbeeld laten vergunningen zes weken op zich wachten, maar dat ging nu heel snel.” Een ander voordeel is dat Sijtsma met zijn eigen mensen werkt. “De aannemer en de loonwerker die altijd bij mij werken, bouwen de alternatieve route. Ik ken ze goed en zij mij. Dat werkt plezierig en zorgt ervoor dat we snel kunnen schakelen.”

Geld verdienen
Als het project uitbesteed zou worden door ProRail, zou er een bestek geschreven moeten worden, zou er een projectbureau ingehuurd moeten worden om dat te begeleiden en Sijtsma zou van tevoren precies op papier moeten zetten hoe hij het allemaal zou willen hebben. “Dat kost ontzettend veel tijd en geld en nu kan ik tijdens de realisatie bedenken hoe ik het graag wil hebben. Verder zouden er met een aanbesteding vreemde mensen bij mij komen werken, met wie ik het misschien niet goed kan vinden. Mijn eigen mensen proberen goed werk te doen en worden daarvoor betaald. Bij een aanbesteding denk ik dat er mensen zouden komen om geld te verdienen. Dat is anders”, vertelt Sijtsma. “Mijn mensen hebben hier iets mee, ze hebben gevoeld hoe het is dat mensen hier verongelukken, dus zij willen hier goed werk afleveren.”

“Het is hier gebeurd en dat is heel vervelend”

Koud kunstje
Het laatste voordeel heeft te maken met de grond waarvan Sijtsma eigenaar is. “Ik heb kleigrond en ik wil beslist niet in de herfst of in de winter daarmee aan de gang, ik wil dat alleen als de grond droog is. Je rijdt namelijk naast de baan waar de weg komt en als dat vernield wordt, heb je daar jarenlang last van.” Sijtsma legt uit dat kleigrond zomaar vernield kan worden: “Als je met slecht weer in het land komt met een dikke asdruk, dan drukt het land in elkaar en dat krijg je niet natuurlijk zo weer uit elkaar, daar gaan jaren overheen. Land vernielen is echt een koud kunstje. We zijn er in onze bedrijfsvoering fel op dat we dat niet doen, dus gaan we dat zeker niet doen als we een weg aan gaan leggen.” Daarom en ook omdat de weg moet uitharden, heeft Sijtsma meteen tegen ProRail gezegd dat de werkzaamheden in de zomer moeten plaatsvinden, als het land droog is. “We kwamen al snel op de zomer van 2017, en daar was ook iedereen op ingesteld, maar helaas gebeurde er toch een noodlottig ongeluk.”

Opheffen onveilig?
In het eerder aangehaalde artikel zegt hogeschooldocent Verkeersmanagement Ruud Hornman dat door het opheffen van onbewaakte spoorwegovergangen de ongevalskans bij de overgebleven onbewaakte overwegen groter wordt omdat mensen er nog minder gewend zijn. Sijtsma is het daar niet mee eens. “Dan kun je het ook omdraaien. Dan zou de gewenning groter worden als er ieder jaar vijf mensen worden doodgereden, maar dat is denk ik niet zo. Ik denk dat dit gewoon iets is, waarmee we al dertig jaar bezig zijn in het hele verkeer, dat het steeds veiliger wordt, en als het dan onveilig is, dat we dan niet weten hoe we daarmee om moeten gaan.” Bovendien, zo legt Sijtsma uit, waren het bij hem altijd bezoekers die te maken hadden met de overweg of bij een (bijna-)ongeluk betrokken waren. “Die komen misschien maar bij één boerderij waar een onbewaakte spoorwegovergang is, en dan gaat de opmerking van de docent niet op, omdat mensen er op andere momenten niet mee te maken hebben.” Sijtsma gelooft niet dat het onveiliger wordt als niet alle overwegen worden gesaneerd of beveiligd, omdat mensen dan minder aan het fenomeen gewend zouden zijn. “Het zijn vaak heel lokale situaties, en als het echt een doorgaande weg was, dan was de overweg al lang beveiligd. Ik kan hier op het erf wel meer bezoekers krijgen die de overweg passeren dan er mensen over een openbare onbewaakte spoorwegovergang elders in het land rijden.” In dat opzicht is het wellicht beter de overweg te saneren: mensen hebben dan niet meer te maken met een onbewaakte spoorwegovergang en lopen geen risico. Als ze dan echter op een andere plaats wel een onbewaakte overweg tegenkomen, is de gewenning minder, wat mogelijk gevolgen heeft. De visie van ProRail in deze is in ieder geval duidelijk: meer spoor en minder overwegen.

---

De gebeurtenissen rondom de onbewaakte spoorwegovergang op een rijtje:

• < 200 jaar geleden: de boerderij aan de Oude Trekweg wordt gebouwd.
• 1863: de spoorlijn tussen Harlingen en Leeuwarden wordt aangelegd. Waar de spoorlijn de Oude Trekweg kruist, komt een onbewaakte spoorwegovergang (alleen andreaskruisen).
• 1958: voorouders van boer Hendrik Sijtsma betrekken de boerderij.
• ± 1970: een ongeluk gebeurde op de onbewaakte spoorwegovergang.
• ± 2000: een vrouw rijdt op de onbewaakte overweg met haar brommer tegen een voorbijrazende trein.
• ± 2005: er worden waarschuwingslichten geplaatst bij de overweg (WILO).
• 24 december 2016: een man fietst rakelings voor de trein langs als hij de onbewaakte spoorwegovergang oversteekt.
• 8 februari 2017: een automobiliste wordt op de onbewaakte spoorwegovergang geschept door een trein. Ze overleeft wonderwel, maar er is flinke blikschade.
• 27 maart 2017: een auto met daarin een vader en zoon wordt geschept door een trein. Beide overleven de botsing niet.
• 24 mei 2017: er is een akkoord bereikt over het opheffen van de overweg en het aanleggen van een nieuwe weg.
• Zomer 2017: de nieuwe weg is aangelegd en de onbewaakte spoorwegovergang is opgeheven.
  

  ---